ABD’de yeni bir durgunluğun ayak sesleri

ABD ekonomisi bir sonraki durgunluğun merkez üssü olma riskini arttırdı. Federal fonların faiz oranının tarihsel olarak çok düşük düzeylerde, % 0,25 ve 0,50 arasında olmasına karşın, bankalar şirketlere kredi vermekten kaçınmayı sürdürüyor. Bankalar verdikleri borcun geri ödeneceğine güvenmiyorlar çünkü reel üretim ekonomisi alanında ikna edici yeniden toparlanma işaretleri göremiyorlar.

Halen, ABD finans sektörünün kodamanları için, gelişmekte olan ülkelerde şirket evlilikleri ve satın almaları, kendi hisselerini yeniden satın almak ya da taşınmaz mallar satın almak daha karlıdır. Verimliliğin arttırılması yetmiyor, şirketlerin yatırımları çok az ve maaşlar artmıyor. Sonuç olarak, enflasyon hedeflenen %2’ye yaklaşıyor [1]. Ekonomiyi nasıl tetikleyeceğini bilemeyen Federal Rezerv (Fed) Başkanı Janet Yellen için bu ümitsiz bir durum.

Toparlanma süreci öylesine kırılgan ki, Mart ortasında dahi, Fed’in Federal Open Market Committee’si federal faiz oranını değiştirmedi. Geçen Aralık’ta, yaklaşık on yıldan beri referans faiz oranı ilk kez arttırıldığında, UBS Finans kuruluşu analisti Dean Turner, 2016 yılı içerisinde FOMC üyelerinin faiz oranını en az dört kez arttıracakları değerlendirmesinde bulunmuştu [2].

Oysaki bugün, en iyimser borsa yatırımcıları bile enflasyonun artması için en çok iki aşamanın olması gerektiğini değerlendiriyorlar: önce istihdam piyasasının iyileşmesi ardından da ikinci yarıyıl içerisinde referans faiz oranının bir çeyrek puan daha yükseltilmesi. Manzaranın bugün itibariyle çok daha karanlık olduğu gerçektir. ABD’nin lokomotif gücünün yönlendirmesiyle dünya ekonomisinin yeniden toparlanmasına her güven duyulduğunda, bunun sonu hüsranla bitti ve ABD’nin durgunluğa gireceğini değerlendirenler bile oldu.

Citigroup’un Willem Buiter’in sorumluluğundaki danışmanlar ekibinin hesaplamalarına göre, dünya ekonomisi 2015 yılı boyunca sadece %2 büyüdü ki bu, Euro bölgesinin 2012 ve 2013 yılları içerisinde kamu borcu krizi sonrasında en kötü yıkımı yaşamasından beri en düşük rakamdır [3]. Citigroup’un ekonomistleri, son aylarda gayri safi yurt içi hasıladan (GSYİH) daha yüksek olan büyümeden yararlanmak için gelen sanayileşmiş ülkeler, özellikle ABD olmak üzere şimdi belirgin bir şekilde hız kesmesi karşısında şaşırmış görünmektedirler.

ABD’li ünlü girişimci Jim Rogers’nun senaryosu çok daha kötümser. Ona göre, ABD ekonomisinin yıl içerisinde yeniden durgunluğa girmesi ihtimali yüzde yüz. Verdiği bir mülakatta « hükümetin açıkladığı rakamları dikkate almayın, daha çok gerçek rakamlara bakın » dedi [4].

Yılın ilk üç ayı için ABD ekonomisi yeni kırılganlık işaretleri vermiştir. İstihdam piyasasının gelişimi herkesin sandığı kadar dinamik değil [5]. Çalışma Bakanlığının yayınladığı verilere göre, tarım dışı istihdam Şubat ayında 242 000 artarak rekor kırdı. Bu da ikinci kez üst üste olmak üzere sekiz yıldan beri resmi işsizlik oranının en düşük düzey olan % 4,9’da kalmasını sağlamıştır. Öte yandan, geçen aylara ilişkin güncellenen verilere göre, her iki durumda 30 000 istihdam artışıyla gözden geçirilerek, yeni işe başlayanların sayısı Aralık 2015’te 271 000’e kadar artarken Ocak ayında ancak 172 000 artmıştır.

Görünüşe göre her şey ABD ekonomisinin lehine gelişiyordu. Geçen ay tarım dışı istihdamın artışı, 2015 yılında kaydedilen ortalama 230 000 istihdam sayısını fazlasıyla aştı. Öte yandan, Çalışma Bakanlığının kendi sayılarına göre, Şubat ayındaki yeni istihdamların % 80’i, tedavi, sosyal yardım, perakende ticaret, gıda hizmetleri ve özel eğitim hizmetleri gibi daha düşük gelirli sektörlerde sağlandı [6]. Öte yandan, iş aramaktan vazgeçenler (1,8 milyon kişi) ve yarım gün çalışanlar (6 milyon kişi) dikkate alındığında, eksik istihdam oranı % 9,7’ye ulaştı [7].

ABD’nin herkese istihdam sağlamadığı aşikar. Bugün itibariyle birliğin 36 devleti kronik işsizlikten muzdarip, 2015’teki ortalama işsizlik oranları (yıllık olarak) 2007’ye göre daha yüksektir. Gerçekten de, birkaç gün önce Danny Yagan’ın Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley) tarafından yayınlanan araştırmasında [8], bugünkü toparlanma ritmiyle, en elverişsiz bölgelerin istihdam piyasası, yeniden yaşanılması ihtimaline her zamankinden daha çok yakın olduğumuz Büyük Durgunluğun üzerinden on yıl fazla bir süre sonra, yani 2020 yılından önce normale dönemez.