Twee Staatshoofden tegenover hun medeburgers

Op 14 april 2016 hebben de presidenten Vladimir Poutine et François Hollande op de televisie, ieder in zijn land, geantwoord op de vragen van hun medeburgers [1]. In beide gevallen ging het zuiver om een communicatie oefening; er werd niets nieuws aangekondigd.

Een Europees formaat

In de eerste plaats ontwikkelt dit soort programma’s zich sinds enkele jaren op het Europese continent, maar bestaat niet in andere landen, zoals de Verenigde Staten.

Hoewel president Barack Obama accepteert in openbare manifestaties op vragen van medeburgers te antwoorden, blijft dit een uitzondering en die niet over een hele avond wordt georganiseerd. Om de nauwe betrokkenheid met zijn volk te tonen gaat hij liever met een gezin een pizza eten in een fastfood, omgeven door een myriade fotografen. Eenmaal geïnstalleerd in het Witte-Huis is hij niemand rekenschap verschuldigd, noch aan het Congres (behalve voor misdaden die zijn afzetting rechtvaardigen), noch aan zijn kiezers. In Europa daarentegen bestaat een lange traditie van de interpellatie van het Staatshoofd. Deze moet niet het rechtstreekse contact met het volk vrezen. Zo komt het vaak voor dat een Europese leader zich tussen het volk begeeft, terwijl de president van de Verenigde Staten zich alleen verplaatst in een gepantserde limousine, geëncadreerd door een groot aantal lijfwachten.

Twee ensceneringen

Vladimir Poutine had gekozen voor een grandioze mise-en-scène met een groot publiek, een uitzending van drie en een half uur (die zelfs met 10 minuten werd overschreden). François Hollande had aan zijn kant geopteerd voor een minder plechtig decor: een kleine studio met slechts enkele tientallen burgers in het publiek, en een twee keer zo kort formaat van slechts anderhalf uur. In beide gevallen werden er geen permanente studio’s gebruikt maar speciaal voor de uitzending ingerichte zalen.

Natuurlijk waren de personen die het woord mochten nemen zorgvuldig uitgekozen. Op het laatste moment werden twee op France2 uitgenodigde burgers afgezegd op bevel van het Élysée. Het schijnt dat het ging om het vermijden van een zekere vorm van woede en koppigheid. Tenslotte werden slechts vier burgers toegestaan het woord te nemen. De selectie door 1tv en het Kremlin was eenvoudiger, ofschoon de deelnemers veel talrijker waren, omdat de Russische burgers elkaar snel opvolgden aan de microfoon et dat bijgevolg hun face-à-face met de president korter was.

De Russische studio ontving televisiekijkers die men uit de provincie had laten komen om een show bij te wonen, maar die tot op het laatste moment niet wisten dat ze aan Vladimir Poutine aan de lijn zouden deelnemen. Deze procedure heeft het werk van de veiligheidsdiensten aanzienlijk verlicht. Bovendien had het kanaal talrijke bekende figuren uit wetenschap en economie uitgenodigd. Tenslotte had de Russische president zijn ministers en generaals uitgenodigd zich aan het publiek toe te voegen, zoals het de gewoonte is bij een officiële persconferentie. Daarentegen was het Franse publiek slechts samengesteld uit anoniemen; François Hollande had gekozen zich voor te doen als een eenvoudig burger.

Twee presidenten geconfronteerd met slechte economische resultaten

De twee presidenten presenteerden zich vóór hun medeburgers met slechte economische resultaten. Rusland ondergaat een sterke teruggang (meer dan 4 %), terwijl in Frankrijk de langzame deïndustrialisering en de werkloosheidsstijging doorgaat. De internationale context, met name de uiterst lage oliekoers, is jammergenoeg ongunstig voor het exporterende Rusland, maar vormt een meevaller voor het importerende Frankrijk. President Poutine was echter offensief, terwijl zijn Franse homoloog zich defensief opstelde.

Maar de Russen zijn ervan bewust dat de teruggang opzettelijk is veroorzaakt door de Westerse sancties, terwijl de Fransen naar de goede economische resultaten van hun partners in de Europese unie kijken.

Twee verschillende manieren van vragen beantwoorden

President Poutine heeft op de vragen geantwoord met opgave van zijn standpunten. Toen men hem een geval van onrechtvaardigheid had voorgelegd heeft hij formeel toegezegd zich er persoonlijk mee te bemoeien, wat hij de volgende ook gedaan heeft. Maar hij heeft nooit geantwoord met verwijzing naar het creëren van sociale uitkeringen of hun bedrag; dat onderwerp laat hij aan zijn ministers over. Hij zag zijn rol als die van een regeerder die de consequenties van de verschillende opties waarover hij beschikt uiteenzet, en die vervolgens beslist wat hem het beste lijkt.

In tegenstelling daartoe heeft president Hollande op de vragen geantwoord met het opsommen van de verschillende maatregelen die zijn regering in dezelfde sector heeft genomen. Het ging er voor hem om aan te tonen dat hij efficiënt werkt, met het noemen van talrijke gecreëerde of gemodificeerde toelagen en uitkeringen. Maar hij heeft nooit geantwoord met het aangeven van de strategische keuzemogelijkheden waartussen hij zou moeten beslissen. Hij zag zijn rol als die van een herdistributeur die niet in de loop van de gebeurtenissen ingreep maar die de ongelijkheden die erdoor ontstaan corrigeert.

Zodoende heeft François Hollande van zijn functie afgezien en heeft zich verlaagd tot het niveau van een directeur van een centrale administratie. Hij was geen leader meer, maar een hoge functionaris die een politiek toepast.

Wat betreft de binnenlandse zaken heeft president Poutine het belang van de verschillende partijen onderstreept die er tenslotte toe bijdragen complementaire standpunten te verdedigen, en die allen nuttig zijn voor het land. Hij bleek dus een synthese te geven boven de partijen uit. Hij heeft het nooit over zijn persoonlijke ambities gehad.

Door de keuze te debatteren met twee personen die als opposanten werden gepresenteerd —een kiezer van het Front national en een deelnemer aan Nuit debout— heeft president Hollande zich in de arena van de partijdigheid geworpen, hoewel hij heeft geprobeerd zich te plaatsen als de verdediger van de republikeinse instanties, meer dan een kandidaat van links. Dit dispositief doelde erop intrede te doen in de volgende verkiezingscampagne waarin hij naar zijn eigen opvolging wenst te dingen. Door evenwel een FN-kiezer te selecteren die zei op deze partij te stemmen uit woede, leek hij een oude strijd te leveren. Inderdaad is het stemmen op het Front national geen protestuitdrukking meer, maar vormt een adhesie aan een verkiezingsprogramma.

Om hun betrokkenheid te demonstreren hebben de twee presidenten heel verschillen strategieën gevolgd.

Vladimir Poutine heeft het woord aan kinderen gegeven. Een van hen heeft hem gevraagd of hij ’s-ochtends havermoutpap eet en of zijn smaak was veranderd met de tijd. Hij heeft heel vriendelijk geantwoord, tonend dat hij voor allen beschikbaar blijft.

François Hollande heeft ervoor gekozen zijn emoties te tonen, sprekend over de aankondiging van enkele dagen geleden van de dood van drie jonge soldaten op missie. Daar was hij ook niet afgestemd op de presidentsfunctie, een Staatshoofd heeft zich niet voor een voor zijn land genomen standpunt te rechtvaardigen door een persoonlijke emotionele reactie. Men begreep zijn ontreddering niet: als deze soldaten zich hadden opgeofferd voor de Natie had hij hen trots moeten herdenken als helden. Moest men dan soms inzien dat hij hen de dood had ingestuurd voor iets anders en dat hij zich daar schuldig voor voelde?

Een kwestie van autoriteit

Tenslotte was de kerngedachte van de twee mannen radicaal verschillend.

Vladimir Poutine toonde zijn beschikbaarheid. Toen een inwoner hem een vraag stelde waar hij het al over had gehad, vroeg hij aan de journalisten hem te laten uitspreken en hij maakte duidelijk dat hij niet gekomen was met zijn horloge en dat hij voor ieder de tijd had.

François Hollande bereidde zijn opvolging voor. Hij kwam volgens zijn eigen uitdrukking om « rekenschap te geven » aan de kiezers om die opnieuw te solliciteren. Hij zag zich niet als de president die de mogelijkheden die zich aan het land voordeden uiteenzette, maar bevond zich impliciet in de positie van een suppliant die zijn goede wil probeert te bewijzen.

Ongeveer 60 % van de Russische televisiekijkers hebben gedurende drie en een half uur naar de marathon van president Poutine gekeken. Minder dan 15 % van de Franse kijkers hebben zich anderhalf uur geïnteresseerd voor de verkiezingscampagne van François Hollande. Deze cijfers komen globaal overeen met de populariteit waarover de twee mannen in hun land beschikken: een populariteit die niet afhangt van de economische situatie, maar uitsluitend gebaseerd is op hun natuurlijke autoriteit, op hun manier waarop ze hun functie beschouwen.