Για να κατανοήσουμε τις διεθνείς σχέσεις (2/2)

Αυτό το άρθρο είναι συνέχεια του: « Για να κατανοήσουμε τις διεθνείς σχέσεις (1/2) », του Τιερί Μεϊσάν, μετάφραση Κριστιάν Άκκυριά, Ινφογνώμων Πολιτικά (Ελλάδα), Δίκτυο Βολταίρος, 18 Αυγούστου 2020.

Μια ιστορική περιοχή, τεχνητά διαιρεμένη

Σε αντίθεση με τη δημοφιλή κοινή πεποίθηση, κανείς δεν ξέρει καλά τι είναι το Λεβάντε, η Εγγύς Ανατολή ή η Μέση Ανατολή. Αυτοί οι όροι έχουν ποικίλο νόημα ανάλογα με την εποχή και τις πολιτικές καταστάσεις.

Ωστόσο, η σημερινή Αίγυπτος, το Ισραήλ, το κράτος της Παλαιστίνης, η Ιορδανία, ο Λίβανος, η Συρία, το Ιράκ, η Τουρκία, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, η Υεμένη και τα πριγκιπάτα του Κόλπου έχουν μερικές χιλιετίες κοινής ιστορίας. Ωστόσο, η πολιτική τους διαίρεση χρονολογείται από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οφείλεται στις μυστικές συμφωνίες που διαπραγματεύθηκαν το 1916 μεταξύ του Sir Mark Sykes (Βρετανική Αυτοκρατορία), του François Georges-Picot (Γαλλική Αυτοκρατορία) και του Sergueï Sazonov (Ρωσική Αυτοκρατορία). Αυτό το σχέδιο συνθήκης είχε καθορίσει τη διαίρεση του κόσμου μεταξύ των τριών μεγάλων δυνάμεων της εποχής για την μεταπολεμική περίοδο.

Ωστόσο, αφού ο Τσάρος ανατράπηκε και ο πόλεμος δεν είχε ξεδιπλωθεί όπως έλπιζαν, το σχέδιο συνθήκης εφαρμόστηκε μόνο στη Μέση Ανατολή μόνο από τους Βρετανούς και τους Γάλλους με το όνομα "συμφωνίες Sykes-Picot". Αποκαλύφθηκαν από τους Μπολσεβίκους που αντιτάχθηκαν στους Τσαρικούς, μεταξύ των άλλων αμφισβητώντας τη Συνθήκη των Σεβρών (1920) και υποστηρίζοντας τον Τούρκο σύμμαχο τους (Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ)

Από όλα αυτά, προκύπτει ότι οι κάτοικοι αυτής της περιοχής σχηματίζουν έναν ενιαίο πληθυσμό, που αποτελείται από ένα πλήθος διαφορετικών λαών, που υπάρχουν λίγο-πολύ παντού και αλληλοσυνδέονται στενά. Κάθε σημερινή σύγκρουση συνεχίζει προηγούμενες μάχες. Είναι αδύνατο να κατανοήσουμε τα τρέχοντα γεγονότα χωρίς να γνωρίζουμε τα προηγούμενα επεισόδια.

Για παράδειγμα, οι Λιβανέζοι και οι Σύριοι της ακτής είναι Φοίνικες. Κυριάρχησαν εμπορικά στην αρχαία Μεσόγειο και ξεπεράστηκαν από τους λαούς της Τύρου (Λίβανος) οι οποίοι δημιούργησαν τη μεγαλύτερη δύναμη της εποχής, την Καρχηδόνα (Τυνησία). Η τελευταία ισοπεδώθηκε τελείως από τη Ρώμη (Ιταλία), τότε ο στρατηγός Hannibal Barca κατέφυγε στη Τύρο (Λίβανος) και στη Βιθυνία (Τουρκία). Ακόμα κι αν δεν το συνειδητοποιούμε, η σύγκρουση μεταξύ του γιγαντιαίου αυτοαποκαλούμενου συνασπισμού «Φίλοι της Συρίας» και της Συρίας συνεχίζει την καταστροφή της Καρχηδόνας από τη Ρώμη και η σύγκρουση των ίδιων λεγόμενων «Φίλων της Συρίας» κατά του Sayyed Χασάν Νασράλα, ηγέτη τη Αντίστασης του Λιβάνου, συνεχίζει το κυνήγι του Αννίβα κατά την πτώση της Καρχηδόνας. Πράγματι, είναι παράλογο να περιοριστούμε σε μια κρατική ανάγνωση των γεγονότων και να αγνοήσουμε τα διακρατικά χάσματα του παρελθόντος.

Ή ακόμη, δημιουργώντας τον τζιχαντιστικό στρατό Ντάες, οι Ηνωμένες Πολιτείες μεγέθυναν την εξέγερση ενάντια στη γαλλο-βρετανική αποικιακή τάξη (Συμφωνίες Σάικς-Πικότ). Το «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και το Λεβάντε» δεν ισχυρίζεται τίποτα άλλο παρά μόνο την απο-αποικιοποίηση της περιοχής. Πριν προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε την αλήθεια από την προπαγάνδα, πρέπει να αποδεχτούμε να κατανοήσουμε πώς τα γεγονότα βιώνονται συναισθηματικά από εκείνους που τα βιώνουν.

Διαρκής πόλεμος

Από την αρχή της ιστορίας, αυτή η περιοχή υπήρξε θέατρο πολέμων και εισβολών, υψηλών πολιτισμών, σφαγών και πάλι σφαγών, από τις οποίες σχεδόν όλοι οι λαοί της περιοχής έχουν πέσει θύματα, ο καθένας με τη σειρά του. Σε αυτό το πλαίσιο, το πρώτο μέλημα κάθε ανθρώπινης ομάδας είναι να επιβιώσει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι μόνες ειρηνευτικές συμφωνίες που μπορούν να διαρκέσουν πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειές τους για τις άλλες ανθρώπινες ομάδες.

Για παράδειγμα, ήταν αδύνατο για εβδομήντα δύο χρόνια να καταλήξουν σε συμφωνία οι Ευρωπαίοι έποικοι του Ισραήλ και οι Παλαιστίνιοι, επειδή αγνοείται το τίμημα που θα έπρεπε να πληρώσουν άλλοι παράγοντες της περιοχής. Η μόνη προσπάθεια ειρήνης που συγκέντρωσε όλους τους πρωταγωνιστές ήταν η διάσκεψη της Μαδρίτης την οποία κάλεσαν οι ΗΠΑ (πατέρας Μπους) και η ΕΣΣΔ (Γκορμπατσόφ) το 1991. Θα μπορούσε να ήταν επιτυχής, αλλά η ισραηλινή αντιπροσωπεία εξακολουθούσε να προσκολλάται ακόμα στο βρετανικό αποικιοκρατικό σχέδιο.

Οι λαοί της περιοχής έχουν μάθει να προστατεύονται από αυτήν τη συγκρουόμενη ιστορία κρύβοντας τους πραγματικούς ηγέτες τους.

Για παράδειγμα, όταν οι Γάλλοι διέφυγαν τον Σύρο «πρωθυπουργό», Ριάντ Χατζάμπ, το 2012, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να στηριχθούν σε ένα μεγάλο ψάρι για να ανατρέψουν τη Δημοκρατία. Ωστόσο, δεν ήταν συνταγματικά ο «πρωθυπουργός», αλλά μόνο «πρόεδρος του συριακού Υπουργικού Συμβουλίου». Όπως ο αρχηγός του προσωπικού του Λευκού Οίκου στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν απλώς ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος γενικός γραμματέας της κυβέρνησης, όχι πολιτικός. Η λιποταξία του δεν είχε καμία συνέπεια. Ακόμα και σήμερα, οι Δυτικοί αναρωτιούνται ποιοι είναι οι άνθρωποι γύρω από τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ.

Αυτό το σύστημα, απαραίτητο για την επιβίωση της χώρας, είναι ασυμβίβαστο με ένα δημοκρατικό καθεστώς. Οι κύριες πολιτικές επιλογές δεν πρέπει να συζητούνται δημόσια. Έτσι, τα κράτη της περιοχής ισχυρίζονται είτε ότι είναι σαν τις Δημοκρατίες είτε ότι είναι απόλυτες μοναρχίες. Ο πρόεδρος ή ο εμίρης ενσαρκώνουν το Έθνος. Στη Δημοκρατία, είναι προσωπικά υπεύθυνος ενώπιον της καθολικής ψηφοφορίας. Οι μεγάλες αφίσες του προέδρου Άσαντ δεν έχουν καμία σχέση με τη λατρεία του προσώπου του που παρατηρούμε σε ορισμένα αυταρχικά καθεστώτα, απεικονίζουν απλώς το αξίωμά του.

Ό τι διαρκεί είναι αργό

Οι Δυτικοί συνηθίζουν να ανακοινώνουν τι πρόκειται να κάνουν. Αντίθετα, οι Ανατολίτες δηλώνουν τους στόχους τους, αλλά κρύβουν τον τρόπο με τον οποίο πιστεύουν ότι θα τους επιτύχουν.

Μοντελοποιημένοι από τα 24ωρα τηλεοπτικά κανάλια ειδήσεων, οι Δυτικοί φαντάζονται ότι οποιαδήποτε δράση έχει άμεσο αποτέλεσμα. Πιστεύουν ότι οι πόλεμοι μπορούν να κηρυχθούν εν μία νυκτί και να λύσουν καταστάσεις. Αντιθέτως, οι Ανατολικοί γνωρίζουν ότι οι πόλεμοι προγραμματίζονται τουλάχιστον μια δεκαετία νωρίτερα και ότι οι μόνιμες αλλαγές είναι αλλαγές νοοτροπίας που χρειάζονται μία ή περισσότερες γενιές.

Έτσι, οι «Αραβικές Ανοίξεις» του 2011 δεν ήταν αυθόρμητες εκρήξεις θυμού για ανατροπή δικτατοριών. Πρόκειται για την εφαρμογή ενός σχεδίου που σχεδιάστηκε προσεκτικά από το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών το 2004, το οποίο αποκάλυψε τότε ένας αφυπνιστής, αλλά πέρασε απαρατήρητο. Αυτό το σχέδιο σχεδιάστηκε στο μοντέλο της «Μεγάλης Αραβικής εξέγερσης» του 1916-18. Οι Άραβες ήταν πεπεισμένοι ότι ήταν μια πρωτοβουλία του Σαρίφ της Μέκκας, Χουσεΐν Μπεν Αλί, κατά της οθωμανικής κατοχής. Στην πραγματικότητα ήταν μια βρετανική συνωμοσία, που εφαρμόστηκε από τον Λόρενς της Αραβίας, για να καταλάβει τις πετρελαιοπηγές της αραβικής χερσονήσου και να θέσει τη φατρία των Ουαχαμπί στην εξουσία. Οι Άραβες δεν βρήκαν ποτέ ελευθερία εκεί, αλλά το βρετανικό ζυγό μετά από τους Οθωμανούς. Ομοίως, οι «Αραβικές Ανοίξεις» δεν είχαν σκοπό να απελευθερώσουν κανέναν, αλλά να ανατρέψουν κυβερνήσεις για να εγκατασταθούν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στο μοντέλο της Ενωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας) σε όλη τη περιοχή.

Η θρησκεία δεν είναι ούτε το χειρότερο ούτε το καλύτερο

Η θρησκεία δεν είναι μόνο μια προσπάθεια σύνδεσης του ανθρώπου με το υπερβατικό, αλλά και ένας δείκτης ταυτότητας. Οι θρησκείες παράγουν συνεπώς υποδειγματικούς ανθρώπους και κοινωνικές δομές.

Στη Μέση Ανατολή, κάθε ανθρώπινη ομάδα ταυτίζεται με μια θρησκεία. Υπάρχει μια απίστευτη ποσότητα αιρέσεων σε αυτήν την περιοχή και η δημιουργία θρησκείας είναι συχνά πολιτική απόφαση.

Για παράδειγμα, οι πρώτοι μαθητές του Χριστού ήταν Εβραίοι στην Ιερουσαλήμ, αλλά οι πρώτοι Χριστιανοί - δηλαδή οι πρώτοι μαθητές του Χριστού που δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους Εβραίους - βρίσκονταν στη Δαμασκό γύρω από τον Άγιο Παύλο της Ταρσού. Ομοίως, οι πρώτοι οπαδοί του Μωάμεθ ήταν στην αραβική χερσόνησο, θεωρούνταν χριστιανοί που είχαν υιοθετήσει μια συγκεκριμένη τελετή των Βεδουίνων. Αλλά οι πρώτοι οπαδοί του Μωάμεθ που ξεχώρισαν από τους χριστιανούς και αυτοαποκαλούνταν μουσουλμάνοι βρίσκονταν στη Δαμασκό γύρω από τους Ουμαϊάδες. Ή ακόμη, οι Μουσουλμάνοι χωρίστηκαν σε Σιίτες και Σουνίτες ανάλογα με το αν ακολούθησαν το παράδειγμα του Μωάμεθ ή τη διδασκαλία του. Όμως το Ιράν δεν έγινε σιιτικό παρά μόνο όταν ένας αυτοκράτορας των Σαββαίδων επέλεξε να διακρίνει τους Πέρσες από τους Τούρκους, αλλάζοντας τη πίστη τους σε αυτήν την αίρεση. Φυσικά σήμερα, κάθε θρησκεία αγνοεί αυτή την όψη της ιστορίας της.

Ορισμένα σημερινά κράτη, όπως ο Λίβανος και το Ιράκ, βασίζονται σε κατανομή θέσεων σύμφωνα με ποσοστώσεις που κατανέμονται σε κάθε θρησκεία. Στο χειρότερο των συστημάτων, ο Λίβανος, αυτές οι ποσοστώσεις δεν ισχύουν μόνο για τις κύριες λειτουργίες του κράτους, αλλά για όλα τα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης μέχρι τον δημόσιο υπάλληλο στη χαμηλότερη κλίμακα. Οι θρησκευτικοί ηγέτες είναι πιο σημαντικοί από τους πολιτικούς ηγέτες. Ως αποτέλεσμα, κάθε κοινότητα τίθεται υπό την προστασία μιας ξένης δύναμης, οι σιίτες με το Ιράν, οι σουνίτες με τη Σαουδική Αραβία (και ίσως σύντομα με την Τουρκία), οι χριστιανοί με δυτικές δυνάμεις. Στην πραγματικότητα, όλοι προσπαθούν να προστατευθούν από τους άλλους όσο καλύτερα μπορούν.

Άλλα κράτη, όπως η Συρία, βασίζονται στην ιδέα ότι μόνο η ένωση όλων των κοινοτήτων καθιστά δυνατή την υπεράσπιση του Έθνους ανεξάρτητα από τον επιτιθέμενο και τους δεσμούς του με τη μία ή την άλλη κοινότητα. Η θρησκεία είναι ένα ιδιωτικό ζήτημα. Ο καθένας είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια όλων.

Ο πληθυσμός της Μέσης Ανατολής χωρίζεται μεταξύ κοσμικών και θρησκευτικών. Αλλά οι λέξεις εδώ έχουν μια ιδιαίτερη σημασία. Δεν είναι ζήτημα πίστης ή όχι στον Θεό, αλλά τοποθέτησης του θρησκευτικού πεδίου στη δημόσια ζωή ή στην ιδιωτική ζωή. Σε γενικές γραμμές, είναι πιο εύκολο για τους Χριστιανούς από ό, τι για τους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους να θεωρήσουν τη θρησκεία ιδιωτική, επειδή ο Ιησούς δεν ήταν πολιτικός ηγέτης ενώ ο Μωυσής και ο Μωάμεθ ήταν.

Συνδυάζοντας την αντίληψη για τον Θεό και την ομαδική ταυτότητα, οι θρησκείες μπορούν να προκαλέσουν παράλογες και εξαιρετικά βίαιες αντιδράσεις, όπως έχει δείξει άφθονα το πολιτικό Ισλάμ.

Το «Ισλαμικό Κράτος» (Ντάες, Daesh) δεν είναι ένα τρελό φάντασμα, αλλά αποτελεί μέρος μιας πολιτικής αντίληψης για τη θρησκεία. Τα μέλη του είναι ως επί το πλείστον φυσιολογικοί άνθρωποι, εμπνευσμένοι από τη θέληση να κάνουν το καλό. Είναι λάθος να τους δαιμονίσουν ή να τους θεωρούμε εγγεγραμμένους σε μια σέκτα. Καλύτερα να αναρωτηθούμε τι τους τυφλώνει ενώπιον της πραγματικότητας και τους κάνει να είναι αναίσθητοι για τα εγκλήματά τους.

Συμπέρασμα

Πριν να κρίνουμε έναν συγκεκριμένο περιφερειακό παίκτη, πρέπει να γνωρίσουμε την ιστορία και τους τραυματισμούς του για να μπορούμε να κατανοήσουμε τις αντιδράσεις του σε ένα γεγονός. Πριν κρίνουμε την ποιότητα ενός ειρηνευτικού σχεδίου, πρέπει να αναρωτηθούμε όχι εάν ωφελεί όλους εκείνους που το υπέγραψαν, αλλά εάν δεν θα βλάψει άλλους περιφερειακούς παίκτες.